برای معرفی جایزه صلح نوبل به تشکیل کمیته نوبل؛ وویژگی های آن؛ جوایز نوبل و از جمله جایزه صلح نوبل می پردازیم. امید است که هموطنان آشنایی بیشتری با یکی از معتبرترین جوایز جهانی – در پنج زمینه مختلف ـ و فرآیند اعطا آن آشنا شوند.

آلفرد نوبل و کمیته نوبل

آلفرد نوبل ۱۸۹۶-۱۸۳۳؛ یک دانشمند؛ مهندس و مخترع سوئدی در قرن هفدهم بود. نوبل علاوه بر نبوغ فنی؛ به مسائل اجتماعی و صلح بسیار علاقه مند بود. علایق آلفرد نوبل در جایزه ای که او تأسیس کرد منعکس است؛ به همین دلیل این وصیت نامه را در زیر آورده ایم:

بخشی از وصیت نامه نوبل:

” تمام دارایی‌های قابل فروش باقی‌مانده من باید به شرح زیر پرداخت شود: وکلای من؛ سرمایه تبدیل شده به اوراق بهادار را برای تشکیل صندوقی استفاده کنند که سود آن سالانه به عنوان جایزه بین افرادی که در سال قبل، بیشترین سود را برای بشر به ارمغان آورده اند اعطا شود.

بهره باید به پنج قسمت مساوی تقسیم شود و به شرح زیر تقسیم شود: یک قسمت به شخصی که مهمترین کشف یا اختراع را در زمینه فیزیک انجام داده است. یک بخش به شخصی که مهم ترین کشف یا پیشرفت در زمینه علوم شیمی انجام داده است. یک بخش به شخصی که مهمترین کشف را در حوزه فیزیولوژی یا پزشکی انجام داده است. یک بخش به کسی که در عرصه ادبیات برجسته ترین اثر را در زمینه آرمانهای انسانی خلق کرده است. و یک قسمت به کسی که بیشترین یا بهترین کار را برای پیشبرد معاشرت و دوستی میان ملت ها، لغو یا کاهش ارتش های ثابت و برپایی و ترویج کنگره های صلح انجام داده است. جوایز فیزیک و شیمی توسط آکادمی علوم سوئد اعطا می شود. برای دستاوردهای فیزیولوژیکی یا پزشکی توسط موسسه کارولینسکا در استکهلم؛ برای ادبیات آکادمی در استکهلم؛ و برای پیشگامان صلح توسط کمیته ای متشکل از پنج نفر که توسط استورتینگ نروژی انتخاب می شوند. آرزوی صریح من این است که هنگام اهدای جوایز، ملیت در نظر گرفته نشود، بلکه جایزه به شایسته ترین فرد اعم از اسکاندیناویایی یا غیر اسکاندیناویایی اهدا شود.”

امروز جایزه نوبل درشته‌های شیمی، فیزیک، ادبیات، صلح و فیزیولوژی یا پزشکی تعلق می‌گیرد. جایزه صلح نوبل بعنوان یکی از رشته های نوبل به افراد یا سازمان‌هایی اهدا می‌شود که به طور معناداری در حفظ صلح و حل اختلافات بین ملل و افراد سهیم باشند. این جایزه از سال ۱۹۰۱ تاکنون اهدا شده است. این حوزه‌های عمده عبارتند از:

• سیاست و دیپلماسی: بسیاری از برندگان جایزه صلح نوبل به خاطر تلاش‌ها و نقش‌آفرینی‌هایشان در ارتقاء صلح و حل اختلافات در زمینه‌های سیاست و دیپلماسی این جایزه را دریافت کرده‌اند.
• حقوق بشر: افراد یا گروه‌هایی که در حفظ و ترویج حقوق بشر و پیشبرد آن نقش دارند، نیز ممکن است جایزه صلح نوبل را دریافت کنند.
• حل اختلافات قومی و بین‌المللی: افراد یا سازمان‌هایی که در راه حل اختلافات بین امت‌ها یا اقلیم‌ها نقش دارند، ممکن است به این جایزه برسند.
• سازمان‌های مدنی و فعالان اجتماعی: گاهی اوقات جایزه صلح نوبل به سازمان‌های غیردولتی یا فعالان اجتماعی اهدا می‌شود که در زمینه‌های مختلف مانند محیط زیست، مسائل زنان، آموزش، و سایر زمینه‌ها فعالیت دارند.

برندگان جایزه صلح نوبل در گذشته و دلایل اعطای آن به برندگان:

– تعداد کل نامزدهای جایزه صلح نوبل از سراسر جهان ۳۵۱ نفر بودند؛ که از میان آنها ۲۵۱ نفر شخص حقیقی و ۹۲ سازمان بوده اند. برخی از سازمان ها و افرادی که در سالهای مختلف برنده جایزه صلح نوبل شده اند شامل:

– سال ۲۰۲۰: سازمان برنامه جهانی غذا (WFP)؛ برای ” مبارزه با گرسنگی، برای کمک به بهبود شرایط و استقرار صلح؛ در مناطق آسیب‌ دیده از درگیری و برای تلاش‌ها برای جلوگیری از استفاده از گرسنگی بعنوان سلاح جنگی در مخاصمات .”

– سال ۲۰۱۲ اتحادیه اروپا؛ برای بیش از شش دهه تلاش برای پیشرفت صلح و آشتی؛ دموکراسی و حقوق بشر در اروپا

– ۲۰۰۳ شیرین عبادی؛ برای تلاش هایش برای دموکراسی و حقوق بشر و بویژه در زمینه حقوق زنان و کودکان.

– ۲۰۰۱: کوفی عنان و سازمان ملل متحد؛ برای تلاش برای داشتن جهانی سازمان یافته تر و صلح آمیز تر

سال ۱۹۹۹: پزشکان بدون مرز (که در ۷۱ کشور جهان فعالیت دارند)؛ برای ” پیشتازی در ارایه خدمات بشر دوستانه و فعالیت در کشورهای متعدد ” اعطا شده است.

– سال ۱۹۹۴؛ یاسرعرفات و شیمون پرز؛ برای تلاش هایشان برای ایجاد صلح در خاورمیانه

– سال ۱۹۹۳؛ نلسون ماندلا و فردریک کلرک؛ برای “فعالیت های مسالمت آمیز شان برای پایان دادن به رژیم آپارتاید و پایه گذاری یک ر‌‌ژیم دموکراتیک در آفریقای جنوبی” .

– سال ۱۹۸۹؛ دالایی لاما؛ برای حمایت از راه حل های مسالمت آمیز مبتنی بر مدارا و احترام متقابل به منظور حفظ میراث تاریخی و فرهنگی مردم خود.

ـ سال ۱۹۸۴؛ اسقف دزموند توتو؛ به خاطر نقش او به عنوان یک رهبر متحد کننده در کمپین مبارزه غیر خشونت آمیز برای حل مشکل آپارتاید در آفریقای جنوبی.

– سال ۱۹۸۳؛ لخ والسا؛ برای ترویج مبارزه بدون خشونت بهمراه اتحادیه های کارگری و ارتقا حقوق بشر در لهستان.

– سال ۱۹۷۹؛ مادر ترزا؛ برای کمک به بشریت رنج دیده.

– سال ۱۹۷۳: هنری کیسینجر و لدوک تاو؛ برای بدلیل مذاکره مشترک برای آتش بس در ویتنام در سال ۱۹۷۳.

– سال ۱۹۵۲؛ آلبرت شوایتزر؛ برای” نوع دوستی، احترام به زندگی، و کار بشردوستانه خستگی ناپذیر او که به توسعه برادری بین مردم و ملت ها کمک کرده است” .

برخی دیگر از برندگان گذشته جایزه صلح نوبل شخصیت‌هایی مانند مهاتما گاندی، مارتین لوتر کینگ و میخائیل گرباچف بوده اند.

شرایط معرفی کنندگان نامزدها

ا. معرفی کنندگان نامزدها ( کسانی که یک نفر را برای دریافت جایزه معرفی می کنند)؛ چه کسانی هستند؟ آیا هر کسی می تواند نامزد مورد نظر خود را برای جایزه صلح نوبل کاندیدا نماید ؟

بر اساس مقررات کمیته نوبل؛ درخواست اشخاص عادی برای دریافت جایزه مورد نظر مورد بررسی قرار نخواهد گرفت. فقط کسانی می توانند فردی یا سازمانی را بعنوان نامزد جایزه صلح نوبل معرفی کنند که جز یکی از افراد و گروه های زیر باشند:

• اعضای مجلس‌های ملی و دولت‌های ملی (اعضای کابینه/وزرا) کشورهای مستقل؛ و رهبران فعلی کشورها
• اعضای دادگاه بین‌المللی دادگستری در لاهه (ICJ) و دادگاه دائمی داوری در لاهه ( PCA)؛
• اعضای مؤسسه حقوق بین‌الملل؛
• اعضای هیئت مدیره بین‌المللی لیگ زنان برای صلح و آزادی؛
• استاتید برجسته دانشگاه ها، اساتید بازنشسته و استادان همکار تاریخ، علوم اجتماعی، حقوق، فلسفه، الهیات و دین؛ رؤسای دانشگاه ها و مدیران برجسته دانشگاه ها؛ مدیران مؤسسات تحقیقات صلح و مؤسسات سیاست خارجی؛
• افرادی که قبلا جایزه صلح نوبل به آنها اهدا شده است؛
• اعضای هیئت مدیره اصلی یا معادل آن از طرف سازمان‌هایی که قبلا جایزه صلح نوبل به آنها اهدا شده است؛
• اعضای فعلی و سابق کمیته نوبل نروژ؛
• مشاوران سابق کمیته نوبل.

ارزیابی افراد و سازمان های نامزد جایزه:

ارزیاب کارنامه افراد و سازمان هایی که قرار است به کمیته نوبل معرفی شوند اول توسط کسی یا کسانی که فردی را نامزد می کنند صورت میگیرد. بعنوان مثال تیمی که نرگس محمدی را نامزد کرده اند؛ اول یک سابقه کاری و بیوگرافی از نرگس محمدی تهیه کرده و با افراد دیگری که می توانند از این نامزدی حمایت کنند تماس گرفته و به گروه خود دعوت کرده اند. بعنوان مثال در موردی که ما در کانادا پیگیرآن بودیم؛ اولین نمایندگان پارلمان که با انها در این مورد صحبت شد؛ پیشنهاد کردند که جمعی از زنان پارلمان کانادا را نیز به گروه مربوطه خود دعوت نمایند تا بتوانند پیشنهاد قدرتمند تری داشته باشند. لذا این روال معمول است که معمولا تیم پیشنهاد دهنده داریم تا فرد پیشنهاد دهنده .

در مورد کانادا؛ بدلیل ارزیابی شانس اندک برای برنده شدن یک زن ایرانی در سال ۲۰۲۳ – بدلیل اینکه یک زن دیگر ایرانی (شیرین عبادی) در بیست سال قبل برنده جایزه صلح نوبل شده بود – از طریق نمایندگان پارلمان کانادا منتفی شد.

به هر حال پس از اماده کردن مدارک و مستندات و تهیه پیشنهاد توسط فرد یا تیم نامزد کننده؛ مدارک شخص نامزد – که براساس مبانی اعلام شده کمیته تهیه شده است – به کمیته نوبل ارائه می گردد. از اینجا؛ یک کار طاقت فرسا و سنگین برای بررسی سوابق کاندیداها و راستی آزمایی و مقایسه و کوتاه کردن لیست در هر مرحله شروع می شود. بعنوان مثال امسال این پروسه در مورد بررسی مدارک ۳۵۱ نامزد جایزه توسط کمیته نوبل انجام شده است.

فرآیند انتخاب و زمان بندی ها؛ تهیه شده توسط: Ill. Niklas Elmehed

جهت اطلاع شما؛ حدس زده می شود که یکی از رقبای خانم نرگس محمدی برای جایزه سال ۲۰۲۳ نوبل اقای زلینسکی رئیس جمهور اوکراین بودند که در واقع برای دفاع از کشورش و دفاع از صلح بین المللی توانسته بود حمایت اکثریت سیاستمداران و افکار عمومی جهان آزاد را داشته باشد؛ ولی ایشان در نهایت بعنوان برنده جایزه صلح نوبل معرفی نشدند. گفته می شود که نقطه ضعف اقای زلینسکی در مقابل نرگس محمدی؛ احتمالا وجود جنگ در اوکراین در حال حاضر بوده است.

کمیته نوبل

آیا نام اعضای نروژی کمیته نوبل علنی است ؟

بله. نام اعضای اصلی کمیته نروژی نوبل علنی است و در وب سایت نوبل آمده است. این در واقع بخشی از پروسه شفافیت و پاسخگویی است. این کمیته متشکل از پنج عضو است که توسط پارلمان نروژ منصوب می شوند.

محرمانه ماندن اطلاعات نامزدها و معرفی کنندگان نامزدها برای مدت ۵۰ سال؛

بر اساس مقررات کمیته نوبل؛ اطلاعات نامزد کنندگان و نامزدهایی که در هر سال معرفی شده اند برای مدت ۵۰ سال محرمانه خواهد ماند؛ این امر بخاطر حفظ فرآیند بیطرفانه و کارشناسانه مراحل انتخاب برنده جایزه صلح نوبل است.

بعنوان مثال؛ امسال که ۳۵۱ نامزد به کمیته نوبل معرفی شده اند؛ بجزنام برنده این جایزه نام ۳۵۰ نفر نامزد دیگر در جایی اعلام نخواهد شد. همچنین نام کسانی که این نامزدها را معرفی کرده اند؛ درجایی نخواهد آمد.