در دوره اصلاحات از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۴ فعالان اجتماعی در میان مردم عرب بسیار به تکاپو افتادند. دوره ای بود که بعد از دهها سال انسداد سیاسی ، اجتماعی و اختناق تحمیلی در اثر جنگ ایران عراق و بعدها یکه تازی اکبر رفسنجانی در سیاست امنیت اقتصاد و … پدید آمده بود. فرصت اصلاحات نزد بسیاری از فعالان عرب مغتنم شمرده شد. هر کسی با هر طرح و اندیشه ای در منطقه خود به گونه ای یک فعالیت فرهنگی اجتماعی ترتیب می داد تا در جبران عقب ماندگی تاریخی که توسط تمامیت خواهان تمرکزگرا اعمال می شد بتواند شریک پیشرفت و شاهد شادی مردم باشد.

در این میان فعالان اجتماعی عرب و به ویژه زنان در سایر فعالیت های سیاسی اجتماعی و هنری پیشقدم بودند. زیباتر آن است که حضور موثر و فعالیت های میدانی بانوان عرب همواره مورد استقبال و تمجید مردم و مایه افتخار بود.

زبان عربی که در زادگاه خود مورد تمسخر و زیر هجوم تمامیت خوهان مرکزگرا بود در این دوره با قدرت تمام جایگاهش را باز پس گرفت. برپایی شب های شعر در سایر شهرها و روستاهای پر جمعیت تاتر موسیقی و نشست های سیاسی امری جا افتاده تلقی می شد.

فعالیت های یاد شده اما با آنکه در ابتدا توسط گروههاي کوچک تشکیل می شد اما با گذشت زمان همه کارها منظم شد. بسیاری از علاقه مندان بسته به موضوع مورد علاقه و توانایی خود یک موسسه تشکیل دادند. هر چند موسسه های یاد شده بر عکس دیگر استان های ایران از هرگونه اختصاص بودجه محروم بودند. مردم تشنه به شنیدن علوانیه ، علاقه مندان به تئاتر ، شعر و روزنامه نویسی هر کسی به عشق مردم و وطنش از جیب خود پرداخت می کرد تا بتواند در شکست اختناق سهیم باشد.

در این دوره نیز شاهد تولد هفته نامه های “اهواز” ، “الحدیث” و “ماهنامه صوت الشعب” بودیم که برای مدتی به صورت دو زبانه عربی – فارسی منتشر می شدند. بعد از آن “روزنامه همسایه ها” نیز منتشر شد. این روزنامه بی تردید یکی از نشریات حرفه ای و معتبر در سطح استان و کشور بود. نشریات دانشجویی نیز در این دوره فعالیت بسیار موثری داشتند.

در سایر شهرهای استان نيز شاهد شکل گیری محفل های اهل قلم ، شعر ، موسیقی ، تئاتر و دیگر فعالیت های اجتماعی بودیم.

اما از جمله موسسه های مردمی عرب در این دوره می توان به نام های زیر اشاره کرد. هر چند بسیاری دیگر از موسسه ها برایم ناشناخته اند.

۱. بیت العرب / خانه عرب ها در تهران. موسسه خاص عرب های مقیم تهران بود. در آن موسسه مشکلات مردم عرب در جلسات مطرح و مورد بررسی قرار می گرفت. بسیاری از مسایل و مشکلات با مسولین کشوری مطرح می شد. شاید بتوان گفت که بیت العرب نقش نمایندگی سیاسی عرب ها را در تهران ایفا می کرد.

۲. موسسه الحوار/ موسسه گفتگو. این موسسه در چارچوب آموزش تعریف کنکور کمک به دانش آموزان عرب برای بالا بردن شانس آنان در ورود به دانشگاهها کار می کرد. از دیگر فعالیت های این موسسه برپایی نشست های فرهنگی با محوریت ترویج گفتگوهای سیاسی اجتماعی بود.

۳. موسسه الامجاد. این موسسه به امور زنان و جایگاه آنها در جامعه می پرداخت. تقویت جایگاه زن از راهکارهای مختلف مورد اهتمام فعالان آن بود. از فعالیت های جانبی آن نیز موسیقی و نشست های شعر بود.

۴. موسسه الهلال. این تشکل اجتماعی بر فعالیت های آموزشی و کشف استعدادهای درخشان تمرکز داشت.

۵. موسسه المتنبی. توسعه شعر عربی و تقویت زبان فعالیت اصلی این موسسه بود.

۶. موسسه ابن سکیت. این موسسه در راستای شناساندن اندیشمندان عرب اهوازی و آثار علمی آنها از قرن ها پیش به این سو کار می کرد.

۷. الموسوعه القرآنیه/ دایره المعارف قرآنی. کارکرد این موسسه بر کتاب شناسی ، مطالعه و برپایی بعضی مناظره ها متمرکز بود.

۸. حراک الهویه/ جنبش احیای هویت ملی عرب

۹. موسسه میسان. کارکرد این موسسه بر موسیقی عربی استوار بود.

۱۰. حراک الحبر الابیض / جنبش فرهنگی جوهر سفید. این جنبش نیز بر اندیشه اجتماعی و ادبیات عرب کار می کرد.

۱۱. موسسه النشاط الطلابی/ توسعه فعالیت های دانشجویی.

۱۲. منتدی الضاد. آموزش زبان عربی و تقویت لهجه های مردم عرب.

۱۳. تحدی القراءه/ چالش کتاب خوانی.

‍

۱۴. لا للتدخین/ به نه استعمال دود.

۱۵. لا لاطلاق النار/ نه به تیراندازی. فرهنگ سازی به منظور عدم استفاده از سلاح در مراسم های مختلف.

۱۶. موسسه شمس الجنوب نیز در زمينه موسیقی و شعر کار می کرد.

۱۷. موسسه الشروق. این موسسه نیز در زمینه شعر و موسیقی مشغول به کار بود.

حضور فعالانه مردم عرب در صحنه های سیاسی و اجتماعی البته به مذاق بسیاری از مرکزگراها و عرب ستیزان خوش نیامد. در همین دوره نیز جنبش اجتماعی مردم عرب نیز از تیررس مرکزگراهای تندرو در امان نماند. در این دوره نیز شاهد زندانی شدن بسیاری از فعالان عرب به اتهام جرم های مرتکب نشده بودیم.

بی مهری و جنگ امنیتی لایه هایی از نظام جمهوری اسلامی و به خصوص گماشتگان محلی اش بر علیه سایر موسسه های فرهنگی امری فراموش نشدنی است که امیدوارم در جای دیگر به آن بپردازم.