گفتمان چیست و چگونه بوجود می آید

گفتمان یک اصطلاح است که در زمینه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی به کار می‌رود و به معنای استفاده از زبان در گفتار یا نوشتار برای ایجاد معنا و مفهوم است. گفتمان نشان می‌دهد که چه گزاره‌هایی در مورد یک موضوع قابل بیان هستند و چه روش‌هایی برای برقراری ارتباط لازم هستند. گفتمان همچنین تأثیری بر ذهنیت، باور، ایدئولوژی و هویت فرد یا گروه دارد و ممکن است با قدرت، سیاست، فرهنگ و تاریخ در ارتباط باشد. تحلیل گفتمان روشی است که با آن محققان سعی می‌کنند ساختار، کارکرد، رابطه و اثرات دیگر گفتمان‌ها را شناسایی و تفسیر کنند. «گفتمان (Discourse)  شکلی از کاربرد گفتگو است، اما به صورتی کلی‌تر. بدین معنا که در گفتمان تنها معنای ظاهری مطرح شده در گفتگو نقش ندارد بلکه شرایط زمانی، مکانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را به صورت پنهان با خود در بردارد

در نظر فوکو، گفتمان‌ها درباره موضوعات صحبت نمی‌کنند و هویت موضوعات را تعیین نمی‌کنند بلکه سازنده موضوعات‌اند و در فرایند این سازندگی مداخله خود را پنهان می‌کنند. گفتمان روشن می‌سازد چه کسی در چه زمانی و با چه آمریتی صحبت می‌کند. (تحلیل گفتمان – حسین امامی کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات/ www.kiankiani.com)».

گفتمان فراگیر در جنبش اجتماعی»

گفتمان فراگیر یک نوع گفتمان است که در «جامعه یا زیرجامعه‌» پذیرفته شده و مورد تقلید قرار می‌گیرد .گفتمان فراگیر می‌تواند از طریق رسانه‌ها، مؤسسات، ایدئولوژی‌ها، فرهنگ‌ها و ارزش‌ها منتشر و تثبیت شود.  گفتمان فراگیر در فرایند یک جنبش اجتماعی شکل می‌گیرد. زمانی که یک جنبش اجتماعی توانایی دارد که گفتمان خود را به عنوان یک گفتمان مشروع، منطقی و قابل دفاع در برابر سایر گفتمان‌های رقیب ارائه کند. برای این کار، جنبش اجتماعی باید از استراتژی‌های مختلفی استفاده کند، مانند:

1. ساخت هویت جمعی برای اعضای جنبش و تقویت احساس تعلق و همبستگی.
2. تولید نشانه‌ها، علائم، شعارها و سمبل‌هایی که با گفتمان جنبش همخوانی دارند و آن را نمادین می‌کنند.
3. انتخاب دشمن یا مخالف برای تبلور خودآگاهی و موضع‌گیری جنبش.
4. استفاده از رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، فضای مجازی و سایر بسترهای ارتباطی برای پخش و ترویج گفتمان جنبش.
5. برقراری ائتلاف و همکاری با سایر جنبش‌ها، سازمان‌ها، حزب‌ها و گروه‌هایی که با گفتمان جنبش همسو هستند یا حداقل با آن تضاد ندارند.
6. بهره‌گیری از فرصت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که برای پذیرش گفتمان جنبش مناسب هستند.
7. پاسخ به چالش‌ها، مقابله با مقاومت‌ها، رفع شک و تردید و حل تضادهای درونی گفتمان جنبش.

توجه به این نکته مهم است که «گفتمان فراگیر» یک نوع گفتمان است که در جامعه یا زیرجامعه‌ پذیرفته شده و مورد تقلید قرار می‌گیرد. (زیر جامعه: یک اصطلاح جامعه‌شناسی است که به گروه‌های اجتماعی اشاره می‌کند که در حاشیه یا زیر مجموعه جامعه اصلی قرار دارند و از نظر فرهنگی، اقتصادی، سیاسی یا قانونی با آن تفاوت دارند. زیر جامعه ممکن است شامل گروه‌هایی باشد که به دلایل مختلف از جامعه محروم، نادیده گرفته، تبعیض یافته، تحقیر شده یا مقابله شده‌اند. نمونه های زیادی از این تعریف در قشربندی نیروهای دخیل در جنبش زن زندگی آزدی وجود دارد).

چگونه یک گفتمان فراگیر ملی شکل می گیرد

گفتمان های اجتماعی – جنبشی چنانچه شکل سیاسی و ماهیت تقابل با قدرت مستقر سیاسی را دارا باشند، و از شکل فرهنگی- اجتماعی به حوزه «سیاسی- اجتماعی» راه یابد، امکان تاثیرگذاری می یابد. گفتمان سیاسی زمانی شکل می گیرد که؛ « از منابع مستقل برخوردار گردد (اطلاعات، داده ها،‌ شواهد و مستندات)، مورد تایید مخاطب گفتمان قرار بگیرند. و از طرف دیگر نیاز به وسایل ارتباط جمعی دارد که گفتمان سیاسی را با تحلیل و نقد منتشر نماید.

گفتمان فراگیر ملی یک نوع گفتمان است که «ایده ها، ‌ارزشها و هدف های» مربوطه را به کنش اجتماعی تبدیل سازد. از جمله:

1. گفتمان بتواند تاثیر قابل توجه ای بر روی ذهنیت، نظرات، رفتارها و اعمال سیاسی افراد و گروهای مختلف جامعه داشته باشد.
2. محتوای گفتمان از منابع معتبر، شواهد قانع کننده و استدلال منطقی برخوردار باشد.
3. بازخوانی گفتمان در شکل ملی باید بتواند به صورت رسمی یا غیر رسمی، کلامی یا غیر کلامی، تبلیغاتی یا آموزشی، فردی یا جمعی در بازخوانی خود به بازتولید «قدرت، منافع، ایدئولوژی» برای نیروهای گذار محور منجر گردد.
4. گفتمان ملی می تواند با تحلیل و پیش بینی رفتار و منافع گروهها و نهادهای سیاسی، تصمیم گیری و اجرایی خط مشی های حاکمیت، به ارتقای کارآمدی و کارایی مدیریت منابع راهبردی در حوزه جنبش های سه گانه بیافزاید. و راه عبور از حاکمیت را بطور چشم گیری افزایش دهد.

سه شنبه۳۰ می ۲۰۲۳