کشمکش حکومت سرکوب با فعالین رشید محیط زیست

شورای ملی تصمیم

از راست به چپ: امیرحسین خالقی، هومن جوکار، سپیده کاشانی، حجت کرمانی (وکیل دادگستری) طاهر قدیریان، سام رجبی، نیلوفر بیانی و عبدالرضا کوهپایه

سپیده کاشانی، نیلوفر بیانی، هومن جوکار، مراد طاهباز، طاهر قدیریان، کاووس سیدامامی، سام رجبی و امیرحسین خالقی در  سال ۱۳۹۶ بازداشت و دو سال در سلول‌های انفرادی ۲-الف سپاه پاسداران تحت شدیدترین فشارهای روحی و روانی همراه با شکنجه جسمی نگه داشته شدند. قوه‌ قضاییه جمهوری اسلامی اتهام این افراد را “جاسوسی” و “همکاری با دول متخاصم” عنوان کرده بود. در جریان بازجویی‌ها، کاووس سیدامامی، استاد دانشگاه و از چهره‌های شناخته‌شده حوزه محیط‌ زیست به طرز مشکوکی در سلول خود جان سپرد. مقامات زندان مرگ وی را ناشی از “خودکشی” عنوان کردند و خانواده وی را برای تأیید این ادعا تحت فشار برای اعتراف اجباری تلویزیونی قرار دادند. خانواده سیدامامی در نهایت مجبور به خروج از کشور شدند. مراد طاهباز، شهروند چندتابعیتی شهریور ۱۴۰۲ با یک شهروند ایرانی زندانی در آمریکا مبادله شد. عبدالرضا کوهپایه، امیرحسین خالقی و سام رجبی در سال‌های گذشته آزاد شدند. چهارنفر باقیمانده این هفته مشمول “عفو عید فطر” قرار گرفته و از زندان آزاد شدند. (دویچه وله – ۱۰ آپریل ۲۰۲۴)

چالش ها و موانع محیط زیست ایران

ایران با چالش های متعددی در زمینه محیط زیست روبرو است که می توان آنها را در رسته های زیر طبقه بندی کرد:

۱. کمبود آب: «خشک سالی، بحران آب های زیرزمینی، ، آلودگی منابع آب»

۲. آلودگی هوا: «آلودگی کلانشهرها، ریزگردها، آلودگی صنعتی»

۳. تخریب جنگل ها: «قطع بی رویه درختان، آتش سوزی، توسعه غیر پایدار»

۴. فرسایش خاک: «چرای بی رویه دام، کاهش پوشش گیاهی، مدیریت نادرست منابع طبیعی»

۵. تنوع زیستی: «انقراض گونه ها، تخریب زیستگاه ها، آلودگی محیط زیست»  

به علاوه چالش های دیگری ناشی از عملکرد حکومت باعث زایش بحران در محیط زیست کشور شده است که شامل:

«ضعف مدیریت، فقدان فرهنگ زیست محیطی، ضعف قوانین و مقررات، فشارهای اقتصادی»  

به علاوه مواردی چون؛ «مخاطرات طبیعی شامل خشکسالی‌های دوره‌ای، سیل، طوفان‌های گرد و غبار، طوفان‌های شن، زلزله در امتداد مرز غربی و شمال شرقی و زمین‌لرزه (زلزله) به عنوان عوامل هشداردهنده زیست محیط ایران محسوب می شود»

چالش های جاری در زیست‌محیط ایران؛ آلودگی هوای ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط وسایل نقلیه به ویژه در مناطق شهری، عملیات پالایشگاه‌ها، پساب‌های صنعتی، جنگل‌زدایی، چرای بیش از حد، بیابان‌زدایی، آلودگی نفتی در خلیج فارس، خسارت به تالاب‌ها در اثر خشک‌سالی، تخریب خاک (شوری خاک)، ذخیره ناکافی آب آشامیدنی، آلودگی آب ناشی از فاضلاب بی‌حفاظ و پساب صنعتی، شهرنشینی بی رویه، فرسایش خاک که در سال ۲۰۱۱ ایران از نظر فرسایش خاک رتبه بدترین کشور جهان را داشت.  کاهش منابع آب و تخریب زمین، متعاقباً با تأثیرات نامطلوب تغییرات آب ‌و‌هوایی تشدید می‌شود.

دفع زباله؛

طبق آمار سال ۲۰۱۶، هر روز در کشور ۵۰ هزار تن زباله تولید می‌شود که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آن به صورت بهداشتی دفع می‌شود. ایران سالانه بیش از ۸ میلیون تن مواد زائد خطرناک تولید می‌کند. که سالانه ‌میلیون‌ها تن کود شیمیایی‌ و سم‌، وارد محیط ‌زیست‌ می‌شود. ازطرفی‌ راه‌سازی‌ و خانه‌سازی‌ خطری جدی محسوب میگردد.

جنگل‌تراشی

ایران هرگز جنگل زیادی نداشته است و در طول نیم‌قرن گذشته نزدیک به نیمی از آن ناپدید شده‌است. آخرین آمار نشان می‌دهد که پوشش جنگلی به حدود ۱۱ میلیون هکتار کاهش یافته است که تنها ۶ درصد از کل کشور است. عوامل اصلی، تبدیل جنگل به زمین زراعی، قطع درختان، شهرنشینی و ویلاهای تعطیلات است. آتش‌سوزی در سال‌های اخیر خسارات سنگینی به‌ویژه در کوه‌های زاگرس و در پارک ملی گلستان -اولین ذخیره‌گاه زیست‌کره ایران و جایگاه تقریباً ۲۰ درصد از گونه‌های گیاهی ایران- به بار آورده‌است. چند سال پیش، بلوط‌‌های زاگرس -که تقریباً نیمی از پوشش جنگلی باقی‌مانده ایران را تشکیل می‌دهند- شروع به تسلیم شدن در برابر پاتوژن قارچی کشنده Biscogniauxia mediterranea کردند که باعث آفتی به نام بیماری زغالی بلوط می‌شود. علاوه بر این، به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی‌های بیشتر، آتش‌سوزی در جنگل‌ها در حال افزایش است.

بحران هزینه های زیست محیطی ایران

طبق شاخص عملکرد زیست محیطی سال ۲۰۱۲ که از سوی دانشگاه های یِیل و کلمبیا انجام شده و ۲۲ فاکتور محیطی چون «منابع آب، آلودگی هوا، تنوع زیستی، و تغییرات آب و هوایی را مورد بررسی قرار داده بودند، ایران از میان ۱۳۲ کشور مورد مطالعه، در جایگاه ۱۱۴ ام قرار گرفت. پس می توان اظهار داشت بحران های زیست محیطی در ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده و بررسی و تجزیه و تحلیل این معضلات ضرورت دارد.

طبق برآورد بانک جهانی هزینه سالانه تخریب محیط زیست در ایران هم اکنون نیز به میزان هولناک ۵ تا ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است. در مقایسه به بیان اداره حسابرسی دولت آمریکا تحریم های طاقت فرسای واشنگتن و جامعه بین المللی در سال ۲۰۱۲ تنها توانستند ۴/۱ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را کاهش دهند .

نگاهی به کارنامه فعالان محیط زیست و بخش سرکوب شده جامعه مدنی

جامعه مدنی از کانون های سرکوب در حیات جمهوری اسلامی محسوب می شود. خصوصا فعالان زیست محیطی که بارها مورد تهاجم نیروهای سرکوبگر قرار گرفته اند و به شکل دسته جمعی بازداشت و روانه زندان شده اند. بازداشت نزدیک به ۵۵ نفر از فعالان محیط زیست در شهرهای مختلف ایران در بهمن و اسفندماه ۱۳۹۶، نخست با بازداشت هفت نفر از فعالان محیط زیست، کلید خورد. هومن جوکار، امیرحسین خالقی، سام رجبی، طاهر قدیریان، نیلوفر بیانی، سپیده کاشانی، مراد طاهباز، کاووس سیدامامی، و عبدالرضا کوهپایه از جمله بازداشت‌شدگان بهمن‌ماه و اسفندماه سال ۹۶ به‌شمار می‌روند. شماری از بازداشت‌شدگان زمستان ۱۳۹۶، از مسئولان و همکاران مؤسسه «حیات وحش پارسیان» بودند و شماری دیگر از آن‌ها با مؤسسه «حافظان طبیعت لاوردین» همکاری داشتند.

از مشهورترین فعالان محیط زیست منتسب به این سرکوب می‌توان از کاوه مدنی، کاووس سیدامامی و فرشید هکی همچنین برخی کارشناسان محیط زیستی شامل دستگیرشدگان و برخی مانند محسن اسلامی نیز اشاره کرد و نام برد. کاوه مدنی، معاون پیشین سازمان حفاظت محیط زیست و محسن اسلامی استاد یار دانشگاه و کارشناس آلودگی‌های زیست محیطی از سمتشان استعفا داده و به تبعید خودخواسته رفتند. کاووس سیدامامی به طرز مشکوکی تحت نام خودکشی در زندان کشته شد. قوه قضائیه مرگ سیدامامی را «خودکشی در زندان» اعلام کرد ولی خانواده، همکاران و دوستان وی این ادعا را تکذیب کرده‌اند. سازمان عفو بین‌الملل مرگ کاووس سیدامامی را «مشکوک» خواند و رسماً از مسئولان حکومت ایران خواستار کالبدشکافی پیکر این استاد پیشین دانشگاه شد. رده علمی فعالین بازداشت شده محیط زیستی قابل ذکر است که جهت گیری فعالیتهای آنان را روشن می سازد؛

طاهر قدیریان دانشمند جوان برگزیده سال ۲۰۰۸ یونسکو.

نیلوفر بیانی کارشناس دفتر سازمان ملل.

هومن جوکار رئیس پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز ایرانی.

سپیده کاشانی کارشناس نخبه دانشکده محیط‌ زیست.

امیرحسین خالقی فعال برجسته محیط زیست که توانست دامداران مناطق حفاظت شده را راضی کند دام‌های خود را از این مناطق بیرون ببرند.

مراد طاهباز تاجری ایرانی دو تابعیتی که سرمایه خود را صرف حفاظت از حیات وحش ایران کرده است.

محسن اسلامی (تحت تعقیب، اقامت در سوئیس) کارشناس نخبه شیمی محیط زیست و آلودگی‌های منابع آبی و استادیار دانشگاه که گزارش‌های کارشناسی مربوط به آثار سوئ احداث سد گتوند از جانب اوست.

کاوه مدنی دکترای محیط زیست و معاونت کل ریاست محیط زیست ایران.

شورای ملی تصمیم یاد همه عزیزان و کنشگران مدنی محیط زیستی را پاس می دارد و از حضور و مقاومت آنان در مقابل جنایات هولناک جمهوری اسلامی حمایت می کند و از مجامع بین المللی و حقوق بشری می خواهد که موضع روشن و صریحی برعلیه جمهوری اسلامی و رهایی این عزیزان اتخاد کنند.

 ۲۳ فروردین ۱۴۰۳

۱۱ آپریل ۲۰۲۴

منبع

حزب سبزهای ایران www.iran-e-sabz.org – چند خبر زیست محیطی شامل:

•  پتروشیمی میانکاله، فرونشست در دشت اصفهان و روضه علی سلاجقه در سفرش به کوبا  ۱۶ تیر ۱۴۰۲
• همان- منبع جمهوری اسلامی مسئول همەی خسارات واردە بە محیط زیست ایران است- ۱۲ فروردین ۱۴۰۲
• خطرفزاینده تخریب محیط زیست ایران- به مناسبت روز جهانی محیط زیست ۱۵ خرداد ۱۳۸۶
• صد و شصت سال زندان و‌۱۴۸۰ ضربه شلاق و جریمه برای ۲۲ تن از فعالان محیط زیست ‌در ایران- ۲۰ فروردین ۱۴۰۱
• ایسنا خبرگزاری دانشجویی- احکام بدوی متهمان پرونده محیط زیستی (۸متهم پرونده) صادر شد/ ۲۹ آبان ۱۳۹۸
• ایرانا خبرگزاری جمهوری اسلامی-  مروری بر پرونده فعالان محیط زیست/ ۲۳ مرداد ۱۳۹۸
• www.niacouncil.org- جنبش محیط زیست ایران: داستان‌های سرکوب/ ۳ آپریل ۲۰۲۳
• www.hrw.org- ایران: فعالان محیط زیست همچنان در زندان/ ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸