از آن شبِ” فضای حرف و فضای عمل” درانستیتو گوته در تهران به سال 1356 تا دیدار مجدد با او در ساکرامنتوی امریکا نزدیک به 4 دهه گذشته بود. پرهام اما همان بود، مهربان و صمیمی و صریح، و پایبند به  درک و فهم ” رابطه اصیل”ی که به ما جوانترها گوشزد کرده بود. در شب نهمِ ” ده شب” در بارۀ ” فضای حرف و فضای عمل” با کالبد شکافی یکی از بزرگترین مشکلات فرهنگی و  سیاسی و روشنفکری جامعه  نشان داد از تیزهوشی، تیز بینی و وسعت و عمق اندیشگی کم مانندی در جمع سخنرانان آن شب برخوردار است.  در برابر چشم ها و ذهن های هیجان زده و پرشور گفت :” کلام به خودی خود هدف نیست، ارزش کلام  دررابطه اصیل آن با زندگی وعمل است”، رهنمود و پیام  و” رابطه ای”  که  خودش با زندگی اش نشان داد سخت  به آن ها وفاداراست. آن شب من و جمعی ازجوانانی که حول و حوش” انتشارات چکیده” خیابان نظام آباد بودیم و هوادار سازمان چریک های فدائی خلق در رابظه با سخنرانی وی بحث ها و جدل ها داشتیم. تعدادی از جمع ما  پرهام را “راست” و مخافظه کار، و برخی سیاست ورزی  متعادل و معقول ارزیابی کردند و ….

باقر پرهام در کنار پرهام نویسنده، مؤلف و مترجم نقش مهمی در تداوم حیات و فعالیت “کانون نویسندگان ایران” داشت و تلاش کرد تا کانون نویسندگان  در مسیری صنفی، دموکراتیک و روشنفکرانه فکر و عمل کند. پرهام منتقد آن دسته از اعضای کانون نویسندگان ایران بود که تلاش می کردند کانون را به زائده حزب و سازمان سیاسی بَدَل کنند و ازاین طریق ابزار و وسیله ای برای بهربرداری و سوء استفاده های حزبی و سازمانی  و ایدئولوژیک دست و پا کنند. وی بارها در بارۀ ” کانون نویسندگان  و نقش روشنفکران در تحولات ایران معاصر” نوشت و در ثبت و تدوین تاریخ کانون نویسندگان  و نقد مبانی نظری و سازمانی و رفتاری این تشکل، با تاکید بر اهمیت حیاتی آزادی اندیشه و بیان، نقش ارزشمندی به عهده داشت.

46 سال پیش در سخنرانی “ده شب” انستیتو گوته در اهمیت آزادی به ویژه  آزادی اندیشه و بیان گفت: “ادامۀ هستی هر ملتی در گرو شناخت دقیقی است که آن ملت خود از تجربه‌های جمعی و آزادانۀ خویش به دست می‌آورد. جمع باید آزاد باشد و آزاد بیندیشد. باید صد گل و صد‌ها گل بشکفد تا کارورزان حرفه‌ای کلمات فرصت پیدا نکنند موجودیت ملتی را کالای ادامه حیات بی‌مایۀ خویش کنند و باکی از این نداشته باشند که فرهنگ بی‌نظیر ایرانی، در مسابقۀ انحطاط، به تدریج رو به تباهی رود: دریغ است ایران که ویران شود.”

پرهام نویسنده، مؤلف، پژوهشگر و مترجمِ سخت کوش و قَدَری بود که به ارزش و اثر بخشیِ کنش اجتماعی و سیاسی روشنفکر نیز آگاه بود. آثارش در زمینه های جامعه شناسی و فلسفه، و کردار سیاسی و اجتماعی اش یادگارهائی روشنفکرانه و تاثیر گذارند، آثاری که جامعه ما را با بنیادهای اندیشه‌های جامعه شناسی و فلسفه غرب و عقلانیت سیاسی آشناتر کرده است.

پرهام با بیان صریح و قاطع دیدگاه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اش نمونۀ درخشان یک روشنفکر ایرانی است.  وی از منادیان دیالوگ دموکرتیک و از پیشگامان گفت و شنید، همکاری، ائتلاف و اتحاد میان تشکل های متنوع  و مختلف، و شخصیت ها و چهره های سیاسی و فرهنگیِ دموکراسی خواه بود و با ارائه طرح و برنامه  دراین راه گام های ارزشمندی برداشت.

****

*برگرفته از مجله ” تجربه” ، شماره 20، تیرماه 1402، تهران